کلمه‌ی «مورد» در زبان فارسی، معانی و کاربردی مختلفی دارد. یکی از کاربردهای آن، ساختن جملات مجهول است: «امروز سه شهر عراق مورد هجوم تروریست‌ها قرار گرفت.». بسیاری از این جملات مجهول را می‌توان به صورت معلوم نوشت، بدون اینکه ساختار معنایی آن تحت تأثیر قرار گیرد. اما گاه برای برجسته کردن نام یک فرد یا مکان یا یک رویداد، آن را در ابتدای جمله می‌آورند و جمله را به صورت مجهول می‌نویسند؛ اینجاست که کلمه‌ی «مورد»، هر جایی که بتواند راه باز می‌کند و خود را وسط جمله می‌تپاند!
زیاده‌روی و کج‌سلیقگی در استفاده از این کلمه، کار را به جایی رسانده که برای ساختن تقریباً همه‌ی جملات مجهول از این کلمه استفاده می‌شود؛ شوربختانه ویراستان بسیاری از سایت‌ها و خبرگزاری‌ها (و بیش از همه تلویزیون و سایت بی.بی.سی فارسی) در دامن زدن به این افراط‌گرایی نقش برجسته داشته‌اند. به این جملات دقت کنید:
- نخست‌وزیر ترکیه مورد استقبال معاون اول رئیس‌جمهور ایران قرار گرفت.
- تونل توحید سرانجام مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
- مصطفی تاج‌زاده امروز در دادسرای ایران مورد تفهیم اتهام قرار گرفت.
- گروهی از یهودیان ساکن پاریس مورد انتقام یکی از مسلمانان بنیادگرای این کشور قرار گرفتند.
- لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ مورد بررسی نمایندگان مجلس ایران قرار گرفت.
- دفتر مرکزی سازمان امنیت سوریه مورد هدف مخالفان مسلح واقع شد.
- قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت مورد انزجار نمازگزاران تهرانی واقع شد.
بر این سیاهه می‌توان مثال‌های بسیاری افزود. بسیاری از این جملات مجهول را می‌توان بدون استفاده از کلمه‌ی «مورد» یا با جایگزینی کلمه‌ای خوش‌آوا و غیرتکراری نوشت، بی‌آنکه به ساختار و معنای جمله لطمه‌ای وارد شود:
- نخست‌وزیر ترکیه از سوی معاون اول رئیس‌جمهور ایران استقبال شد. یا: نخست‌وزیر ترکیه با استقبال معاون اول رئیس‌جمهور ایران وارد تهران شد.
- تونل توحید سرانجام به بهره‌برداری رسید. یا: سرانجام از تونل توحید بهره‌برداری شد.
- مصطفی تاج‌زاده امروز در دادسرای اوین تفهیم اتهام شد.
- گروهی از یهودیان ساکن پاریس هدف انتفام یکی از مسلمانان بنیادگرای این کشور قرار گرفتند.
- لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ از سوی نمایندگان مجلس ایران بررسی شد. یا: لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ توسط نمایندگان مجلس ایران بررسی شد.
- دفتر مرکزی سازمان امنیت سوریه هدف مخالفان مسلح قرار گرفت. (در این جمله، کلمه‌ی مورد اصلاً اضافی بوده است!)
- نمازگزارن تهرانی از قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت ابراز انزجار کردند. یا: قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت با ابراز انزجار نمازگزارن تهرانی مواجه شد.
واقعاً این جملات جایگزین، ایراد یا اشکالی در معنا یا در برجسته کردن نام یک فرد یا مکان یا یک رویداد و رخداد داشتند؟ و آیا دلیلی داشت که کلمه‌ی مورد در همه‌ی آنها به‌کار رَوَد؟
زیاده‌روی و کج‌سلیقگی در استفاده از این کلمه، کار را به جایی رسانده که برای ساختن تقریباً همه‌ی جملات مجهول از این کلمه استفاده می‌شود؛ شوربختانه ویراستان بسیاری از سایت‌ها و خبرگزاری‌ها (و بیش از همه تلویزیون و سایت بی.بی.سی فارسی) در دامن زدن به این افراط‌گرایی نقش برجسته داشته‌اند. به این جملات دقت کنید:
- نخست‌وزیر ترکیه مورد استقبال معاون اول رئیس‌جمهور ایران قرار گرفت.
- تونل توحید سرانجام مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
- مصطفی تاج‌زاده امروز در دادسرای ایران مورد تفهیم اتهام قرار گرفت.
- گروهی از یهودیان ساکن پاریس مورد انتقام یکی از مسلمانان بنیادگرای این کشور قرار گرفتند.
- لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ مورد بررسی نمایندگان مجلس ایران قرار گرفت.
- دفتر مرکزی سازمان امنیت سوریه مورد هدف مخالفان مسلح واقع شد.
- قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت مورد انزجار نمازگزاران تهرانی واقع شد.
بر این سیاهه می‌توان مثال‌های بسیاری افزود. بسیاری از این جملات مجهول را می‌توان بدون استفاده از کلمه‌ی «مورد» یا با جایگزینی کلمه‌ای خوش‌آوا و غیرتکراری نوشت، بی‌آنکه به ساختار و معنای جمله لطمه‌ای وارد شود:
- نخست‌وزیر ترکیه از سوی معاون اول رئیس‌جمهور ایران استقبال شد. یا: نخست‌وزیر ترکیه با استقبال معاون اول رئیس‌جمهور ایران وارد تهران شد.
- تونل توحید سرانجام به بهره‌برداری رسید. یا: سرانجام از تونل توحید بهره‌برداری شد.
- مصطفی تاج‌زاده امروز در دادسرای اوین تفهیم اتهام شد.
- گروهی از یهودیان ساکن پاریس هدف انتفام یکی از مسلمانان بنیادگرای این کشور قرار گرفتند.
- لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ از سوی نمایندگان مجلس ایران بررسی شد. یا: لایحه‌ی بودجه سال ۹۱ توسط نمایندگان مجلس ایران بررسی شد.
- دفتر مرکزی سازمان امنیت سوریه هدف مخالفان مسلح قرار گرفت. (در این جمله، کلمه‌ی مورد اصلاً اضافی بوده است!)
- نمازگزارن تهرانی از قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت ابراز انزجار کردند. یا: قطعنامه‌ی جدید سازمان امنیت با ابراز انزجار نمازگزارن تهرانی مواجه شد.
واقعاً این جملات جایگزین، ایراد یا اشکالی در معنا یا در برجسته کردن نام یک فرد یا مکان یا یک رویداد و رخداد داشتند؟ و آیا دلیلی داشت که کلمه‌ی مورد در همه‌ی آنها به‌کار رَوَد؟
از آن واژه‌هایی است که ذهنم را بسیار آزار می‌دهد؛ از فرط فراگیری؛ آن‌هم درحالی‌که خود، اصالت معنایی درست‌وحسابی ندارد. بدبختانه کاربرد بیمارگونه‌ی آن، تنها به ساخت صیغه‌ی مجهول نیز محدود نیست. جابه‌جا و «مورد‌به‌مورد» جایگزین واژه‌های بسیارش می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که تنوع واژگانی از دست می‌رود و ازسویی یک واژه به معانی و مفاهیم بسیار ارجاع دارد و مفهوم اصلی از وضوح می‌افتد. ذهن‌ها چنان با این واژه خو گرفته‌اند که به‌سختی می‌توانند واژه‌ی مناسبی جای آن بیابند. چند نمونه که در کارهای ویراستاری‌ام برای «مورد» و نیز واژه‌ی هم‌سرنوشت آن، «چیز»، جایگزین کرده‌ام: چیز/ مورد: کیفیت؛ ویژگی؛ پدیده؛ شیء؛ نمونه؛ مصداق؛ گونه؛ سود؛ حالت؛ گروه؛ گزینه؛ اثر؛ عامل؛ دلیل؛ نکته؛ حوزه؛ زمینه؛ مقام؛ رتبه؛ جایگاه؛ جنبه؛ حاصل؛ داشته؛ نیرو؛ رسالت؛ کار؛ قسمت؛ بخش؛ هدف؛ رویکرد؛ مطلب؛ سخن؛ موضوع؛ جوهر؛ ساختار؛ ماده؛ اتفاق؛ رخداد. افزون‌براین کاربرد فراگیرتری از این واژه هست که کمتر به آن توجه می‌کنند: درمورد. جایگزین درست آن «درباره» است. «مورد» هم فارسی نیست، هم معنای روشنی ندارد. «باره» هم فارسی است، هم دارای معنای روشن و مناسب با کاربرد در واژه‌ی «درباره».
پاسخحذف